ده‌سته‌به‌ری کۆمەڵایەتى چییە و کرێکارى دەستەبەرکراو چەند مافی هەیە؟

رێکەوت: 2024-12-07 سەردانکەران: 220

دەستەبەرى کۆمەڵایەتى بۆ کرێکاران، بریتییه‌ له‌ ده‌سته‌به‌ریكردنی ته‌ندروستی و سه‌لامه‌تی و داهاتووی گوزه‌رانی چینی كرێكاران بە لەرچاوگرتنى دۆخى کرێکار لە پێکانەکانى کار و گیان لەدەست دان و دووگیانى چەندان خزمەتگوزاریی تر و دابینكردنی ئه‌و خزمه‌تگوزارییانه‌ی كه‌ هاوكارن بۆ په‌ره‌پێدانی چینی كرێكاران له ‌ڕووی كۆمه‌ڵایه‌تی و پیشه‌یی.

•    بڕى پارەدان بۆ کرێکار و خاوەنکار و چۆنە؟
بەپێی یاساى خانەنشینى و دەستەبەرى کۆمەڵایەتى کرێکاران، ڕێژەى پارەى بەشدارییەکان (%5) لە ئەستۆى کرێکارە و (%12) لە ئەستۆى خاوەنکارە.
واتە کرێکار مووچەکەى هەر چەند بێت لە هەر (100,000) هەزار دینار، (5,000)ى هەزار دینارى بۆ دەستەبەرییە، خاوەنکاریش لە هەر (100,000) هەزار دینار (12,000) هەزار دینار بۆ دەستەبەریی کرێکارەکە دەدات.

•    چ کرێکارێک پێویستە دەستەبەر بکرێت؟
هه‌ر كه‌سێك وه‌ك كرێكار له‌ پڕۆژه‌یه‌ك یان كۆمپانیایه‌ك له ‌كه‌رتی تایبه‌ت، كارێكی دیاریكراو بكات به‌رامبه‌ر كرێیه‌كی دیاری كراو له‌ ژێر سه‌رپه‌رشتی خاوه‌نكارێك یان كارگێڕییه‌ك، ئه‌وا ده‌سته‌به‌ریكردن دەیگرێتەوە و مافى ئەو کەسەیە دەستەبەر بکرێت.
•    چ کرێکارێک دەستەبەرى نایگرێتەوە؟
-    كارمه‌ندانی حكومی ئه‌وانه‌ی هاوکات له‌ كه‌رتی تایبه‌ت كار ده‌كه‌ن.
-    هێزه‌كانی پێشمه‌رگه ‌و ئاسایش و پاسه‌وانی سنوور.
-    كارمه‌ندانی نێرده‌ دبلۆماسییه‌كان و ڕێكخراوه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان.
-    ئه‌وانه‌ی كه‌ به‌شدارن له‌ سیستمێكی خانه‌نشینی یاسایی، وه‌ك: پارێزه‌ران.

•    مافەکانى کرێکارى دەستەبەرکراو چییە؟

-    مافی خانه‌نشین بوون:‌ به‌پێی هه‌ڵكشانی ته‌مه‌ن، یان ڕاژه‌ى کرێکار بەپێی‌ ماوه‌ی ده‌سته‌به‌ر كراوی، سەرەڕاى ئەوەى ئەگەر کرێکار له‌ ماڵه‌وه‌ یان لەسەر کار بمرێت ئه‌وا ڕاسته‌وخۆ خانه‌نشین ده‌كرێت بێ گوێدانه‌ ته‌مه‌ن و ڕاژه‌.
-    ئه‌گه‌ر له‌ كاتی كار یان به‌هۆی كار یان له‌ناو كار تووشی پێكان و برینداربوون و ڕووداو هات، ئه‌وا سندوقى دەستەبەرى چاره‌سه‌رکردنى لە ئەستۆ دەگرێت لەگەڵ قه‌ره‌بووی ئه‌و ماوەیە‌ی‌ كه‌ ناتوانێ كار بكات.
-    کرێکار ده‌توانێت ئه‌و خزمه‌ته‌ی له‌ كه‌رتی تایبه‌ت هەیەتى، بیگوازێته‌وه‌ بۆ كه‌رتی گشتی له‌ کاتی دامه‌زرانى.
-    ده‌توانێ پارەى پاداشتی كۆتایی ڕاژە‌ وه‌ربگرێته‌وه‌ بەپێی ئەو ڕێکارانەى لە یاسا و ڕێنماییەکان دیار کراون.
-    لە کاتى نەخۆشکەوتنى کرێکار، سندوقى دەستەبەرى چارەسەرکردنى دەگرێتە ئەستۆ.

•    ئایا دەستەبەرى ناچارییە یان ئارەزوومەندانەیە؟
بەپێی یاسای خانەنشینى و دەستەبەرى کۆمەڵایەتى کرێکاران، دەستەبەرکردنى کرێکار ناچارییە و چ کرێکار چ خاوەنکار ناتوانن ئارەزوومەندانە بڕیار لەسەر دەستەبەرییەکە بدەن و دەبێت هەموو کرێکارێک دەستەبەر بکرێت.

•    چۆن کرێکار تۆمار دەکرێت لە دەستەبەرى کۆمەڵایەتى؟
-    خاوه‌نكار ناوى کرێکار و زانیاری پێویست پێشكه‌ش بە به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ده‌سته‌به‌ری بكات.
-    تۆماركردن له‌ ڕێگه‌ی پشكنه‌ری كار کاتێک كه ‌سه‌ردانی شوێنی كار ده‌كات.
-    په‌یوه‌ندیكردن به‌ ژماره‌ 5500ی هێڵی سکاڵا و هۆشیاری كرێكاران.
-    سه‌ردانكردنی كرێكار بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ده‌سته‌به‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی.
-    تۆماركردن له‌ ڕێگای دادگای كار به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر ماوه‌یه‌كی زۆر كاری كردبێت و تۆمار نه‌كرابێت.